Ασυνείδητη επανάσταση ή νοητική αφύπνιση;

Τον τελευταίο καιρό διαβάζω ένα βιβλίο για τον Μπακούνιν (φώτο). Ομολογώ ότι με έχει ιντριγκάρει. Έχει αρκετό ενδιαφέρον. Κι αυτό διότι το περιεχόμενο του βιβλίου, δηλαδή οι απόψεις του Μπακούνιν, απαρτίζεται εν πολλοίς από στοιχεία που προκύπτουν ως απόρροια απενεργοποιημένης λογικής διάθεσης. Καταργείται, επί της ουσίας, κάθε ίχνος ρεαλιστικής σκέψης και κοινωνικής διάρθρωσης/δομής. Ο σκοπός, πάντως, επιτυγχάνεται: καλλιεργείται η κρίση μου, εμπλουτίζεται η σκέψη μου και διευρύνονται οι ορίζοντές μου.

Ο Μπακούνιν, λοιπόν, ένας ευεπηρέαστος, αντιφατικός και, εικάζω, μπερδεμένος άνθρωπος, ενώ αναγνώριζε την ύπαρξη, την αναγκαιότητα και την επίδραση του κομμουνισμού στις χαμηλές και υψηλές κοινωνικές τάξεις, τον απέρριπτε -όπως ακριβώς απέρριπτε τον σοσιαλισμό και τον καπιταλισμό. Θα τον χαρακτήριζα, εν γένει, υμνητή της άρνησης. Τασσόταν υπέρ της αρχής της αρνητικότητας, υπό το σκεπτικό ότι το αρνητικό υπάρχει μόνο με την προϋπόθεση να εναντιώνεται στο θετικό, με σκοπό να το καταστρέψει. «Το αρνητικό», γράφει ο Μπακούνιν, «αρνείται το θετικό και το θετικό αρνείται το αρνητικό». Και, με μια δόση μιζέριας, συμπληρώνει: «Το κοινό στοιχείο είναι το φαινόμενο της άρνησης, το φαινόμενο της καταστροφής, αυτός που καταβροχθίζει με πάθος το θετικό». Ούτε ο Τζόκερ, ένας λάτρης του χάους και της καταστροφής, δεν θα έγραφε τέτοια πράγματα. Τέλος πάντων. Όπως γίνεται προφανές, το ερώτημα που αναδύεται, πραγματικά βασανιστικό, είναι το ποιος θα κρίνει τι είναι θετικό και τι είναι αρνητικό. Και, φυσικά, με ποιο κριτήριο; Διότι το να ικανοποιούμε την αρχή του αρνητισμού, όπως θα ήθελε ο Μπακούνιν, φανερώνει μία εγγενή απαισιοδοξία, μία ανίατη τάση για ισοπέδωση των στοιχείων εξουσίας, σαν ένας είδος ζοφερής απελπισίας, που δεν συνάδει με το ένστικτο της επιβίωσης και την ποιοτική βελτίωση. Αντίθετα, μια τέτοια αρχή εξοντώνει έναν ολόκληρο μηχανισμό σκέψης που αναφέρεται σε προσωπική αναβάθμιση και αποδοχή της ατομικής ευθύνης, κάτι που -αναπόφευκτα!- επιφέρει κοινωνική συνοχή, πολιτική σταθερότητα και οικονομική ευμάρεια. Τι προτείνει, δηλαδή, ο Μπακούνιν; Χάος, πάσης μορφής, και νοητική σύγχυση. Κι όπως είναι γνωστό, αποτελεί χαρακτηριστικό της σύγχυσης να οδηγεί τους ανθρώπους σε σύγχιση. 

Δεν είναι τυχαίο, βέβαια, ότι απέρριπτε και τον δυτικό πολιτισμό. Για την ακρίβεια, τον μισούσε. Θεωρούσε ότι διάβρωνε τις αρετές κι ότι παρήγαγε κουλτούρα μαζικής παραγωγής, η οποία ταυτιζόταν με την παρακμή του πνεύματος, τη διαφθορά, την απληστία, και την ανικανότητα. Σε ελάχιστο, έστω μερικό βαθμό έχει δίκιο, αλλά ξεχνάει, ή μάλλον δεν πρόλαβε να αναθεωρήσει, ότι κοινωνικο-οικονομικά συστήματα όπως ο σοσιαλισμός ή ο κομμουνισμός απέχουν παρασάγγες από το να χαρακτηριστούν βιώσιμα -αποδεικνύεται από την Ιστορία- και φιλικά προς τον πολίτη. Εκτός αν η ίση κατανομή των στερήσεων που προτείνει, π.χ., ο σοσιαλισμός θεωρείται πλεονέκτημα ολκής. Επ' αυτού, ο Galbraith, με σαφήνεια, αλλά και με μικρή δόση αστεϊσμού, σημειώνει: «Αν εξηγήσεις σε έναν κομμουνιστή τι είναι ο καπιταλισμός δεν θα υπήρχαν κομμουνιστές». Κομμουνιστές, βέβαια, υπάρχουν ακόμα. Από μόδα, θέλω να πιστεύω. Έστω κεκτημένη ταχύτητα. Όπως υπάρχουν και αναρχοκομμουνιστές.

Ο Μπακούνιν, εν κατακλείδι, ένας θιασώτης του αθεϊσμού, πίστευε ότι η δύναμη των μαζών, και πιο συγκεκριμένα η καθολική ανυπακοή απέναντι σε κάθε μορφή εξουσίας, συνιστά την υπέρτατη λύση. Θεωρούσε ότι η άρνηση στο «κράτος του Κράτους» αποτελεί τη μοναδική διέξοδο -πού οδηγεί, άραγε, αυτή η διέξοδος; Υπερθεμάτιζε την κατάλυση οποιασδήποτε αρχής και, άρα, νομιμότητας ή έννοιας δικαίου. Πίστευε ότι η αλληλεγγύη, η καλοσύνη και η συλλογικότητα μπορούν να αντικαταστήσουν (!) το Κράτος και να υποστηρίξουν νέες μορφές κοινωνικών ιστών. Τα ερωτήματα, λοιπόν, επιμένουν: ποιος θα κρίνει τι είναι θετικό και τι αρνητικό; Ποιος θα κρίνει ότι η αντίσταση στο Κράτος θα επιφέρει ατομική λύτρωση και κοινωνική απελευθέρωση; Και ποιο θα είναι το αποτέλεσμα μιας κατάστασης που στερείται περιορισμών και κανόνων; Ακόμα και η ζούγκλα, με τα άγρια θηρία να δεσπόζουν, βρίθει περιορισμών και ιεραρχίας -μήπως, όμως, ο άνθρωπος συνιστά το πιο άγριο θηρίο; Δεν προξενεί εντύπωση, βέβαια, ότι ο Μπακούνιν δεν προβαίνει σε ουσιαστικές προτάσεις σε περίπτωση που υλοποιηθεί το ιδεατό σενάριο της αναρχίας. Τον τρόπο, δηλαδή, που θα μοιραστούν οι ρόλοι και το πως θα μετουσιωθεί η κοινωνία. Θα υπάρχει ιεραρχία; Ηγεσία; Το γράφω αυτό, διότι αδυνατώ να συλλάβω νοητικά τις έννοιες των όρων «αταξική κοινωνία» ή «συλλογική κατοχή». Η εγκαθίδρυση, δηλαδή, μιας ιδανικής κοινωνίας στους κόλπους μιας υλικής ανισότητας. Αυτά είναι ανεδαφικά πράγματα. Ειδικά σε έναν πλανήτη που έχει να αντιμετωπίσει το φαινόμενο του υπερπληθυσμού. Εμείς, πάντως, πρέπει να αποφασίσουμε: ασυνείδητη επανάσταση ή νοητική αφύπνιση; Εκτός αν θεωρούμε ότι εκπληρώνουμε το χρέος μας μέσα από tweets, virtual μούντζες, πληκτρολόγια και καφενεία.

Υ.Γ.1 Δεν πρέπει να ασκούμε συνεχώς κριτική, ακόμα κι αν αυτή θεωρείται καλοπροαίρετη. Οφείλουμε να επαινούμε τις σωστές αποφάσεις. Για αυτό και εγώ θα πω ένα μπράβο για την νέα τιμολογιακή πολιτική που ισχύει στα Μ.Μ.Μ.

Υ.Γ.2 Ένα από τα επόμενα άρθρα θα αναφέρεται στον Σάντος και στον διάδοχό του. Μέχρι στιγμής, πάντως, ο διάδοχος, αυτός ο περίεργος Ιταλός, έχει αφήσει πολύ καλές εντυπώσεις. Μετρημένος, ορεξάτος, σοβαρός, ενήμερος, ρεαλιστής.

Υ.Γ.3 Νταξ, είπε ο Μαρινάκης να πουλήσει κάποιους παίχτες -και πραγματικά μπράβο του-, αλλά αυτός το παραξήλωσε. Μέχρι και τα ball boys θα πουλήσει. Όχι τίποτα άλλο, αλλά οι δηλώσεις που είχε κάνει κάποτε για ελληνοποίηση μάλλον πάνε στον βρόντο.

Υ.Γ.4 Ο Φαν Χάαλ, επί της ουσίας, έδωσε στον εαυτόν του ένα χρόνο διορία. Έναν ολόκληρο χρόνο. Με τη διοίκηση να δείχνει σύμφωνη. Και την ομάδα να ισχυροποιείται σε μέγιστο βαθμό με την απόκτηση του Ντι Μαρία και, κυρίως, του Φαλκάο (παιχταράς!). Ο Ολλανδός, όμως, θα πρέπει να σκεφτεί λίγο και την άμυνα. Η διάταξη με τρία σέντερ μπακ δεν αποτελεί πάντα πανάκεια, εκτός αν θεωρεί ότι πρέπει να αντικαταστήσει την απουσία ποιότητας με ποσότητα, δηλαδή έξτρα παίχτη στην άμυνα, ενώ η απουσία ενός γνήσιου κόφτη είναι εμφανής.

Υ.Γ.5 Πάμε δυνατά. Δυνατά!