Άνθρωποι και ανθρωπάκια

Ο Desmond Morris, εξαίρετος ζωολόγος και ειδικός σε θέματα κοινωνικών συμπεριφορών που βασίζονται στη θεωρία της εξέλιξης, γράφει, πάντοτε γλαφυρά, ότι: «Σε όλο τον κόσμο υπάρχουν σήμερα 193 είδη μικρών και μεγάλων πιθήκων. Τα 192 από αυτά τα είδη έχουν σώμα που καλύπτεται με τρίχωμα. Εξαίρεση αποτελεί ένας γυμνός πίθηκος που αυτοαποκαλείται άνθρωπος (Ηomo Sapiens). Αυτό το ασυνήθιστο και πάρα πολύ πετυχημένο είδος αφιερώνει μεγάλο διάστημα χρόνου μελετώντας τα ανώτερά του κίνητρα και άλλο τόσο μεγάλο διάστημα αγνοώντας συστηματικά τα στοιχειώδη κίνητρά του». Αυτό το ιδιαίτερο είδος, λοιπόν, εκπληκτικά ευπροσάρμοστο και συχνά κακόβουλο, διαθέτει ορισμένα (αντ)ανακλαστικά -ή χαρακτηριστικά. Όμως, προτού περάσουμε στα γενικά, ας εξετάσουμε κάποιες ειδικές περιπτώσεις. 

Για παράδειγμα, ο τσιγκούνης, μόλις ξυπνήσει το πρωί για να πάει στην εργασία του, βγάζει τις μπαταρίες από το ξυπνητήρι, για μην δουλεύει τσάμπα όσο θα λείπει, και τις επανατοποθετεί μόλις επιστρέψει σπίτι. Ο βρωμιάρης θα είναι πάντοτε βρωμιάρης, ενίοτε προσπαθώντας να το αποκρύψει, χωρίς να λογαριάζει αν είναι με γκόμενα, με συνάδελφο, με φίλο ή με συγγενή. Ο γκρινιάρης αρέσκεται να εξασκεί την τέχνη του από το πρωί μέχρι το βράδυ, χωρίς κόπωση και δισταγμό, από τον πολιτικό στίβο και το αθλητικό γίγνεσθαι μέχρι τον καιρό και τη γεύση του φαγητού. Ο συνομωσιολόγος, όντας λάτρης του παρασκηνίου, έχει την τάση να ανακαλύπτει παντού πλεκτάνες, ακόμα κι αν πρόκειται για σύμπτωση, τύχη ή ικανότητα. Όλες αυτές οι περιπτώσεις έχουν κάτι κοινό: πρόκειται για ασθένειες, συχνά μεταδοτικές και απόλυτα ανίατες. Δεν υπάρχει φάρμακο για αυτές. Ούτε λογική, ούτε ψυχραιμία, ούτε υπομονή. Όμως, αποτελούν ειδικές περιπτώσεις. Δηλαδή δεν ισχύει για όλους ή, έστω, τους περισσότερους. Επομένως, τι ισχύει; Ποιος είναι, πάντοτε με ευχάριστες εξαιρέσεις, ο γενικός κανόνας; Ας φέρω μερικά παραδείγματα, υπό μορφή ανασκόπησης, που έχουμε εξετάσει παρέα.

• Είμαστε επιφανειακοί. Μένουμε στον αφρό. Αδυνατούμε να καταλάβουμε ότι ο βυθός των πραγμάτων είναι πανέμορφος. Δεν μας ενδιαφέρει πόση καλή μπάλα παίζει κάποιος, πόσο καλά τραγουδάει, πόσο καλά πρωταγωνιστεί στην τηλεόραση ή πόσο καλά γράφει στην εφημερίδα, αλλά το πόσο καλά υπηρετεί το προφίλ που έχει φτιάξει ή έχουμε φτιάξει εμείς γι’ αυτόν. 
• Μάθαμε να μιλάμε, αλλά να μην ακούμε. Αλλά γιατί η φύση μάς έχει προμηθεύσει με δυο αυτιά και ένα στόμα; Ίσως διότι πρέπει να ακούμε διπλά από όσο μιλάμε.
• Θεωρήσαμε, με αυθαίρετο και προκλητικό τρόπο, ότι το αυτονόητο είναι ενοχλητικό. Και για αυτό το καταργήσαμε. Μαζί του καταργήσαμε έναν ολόκληρο μηχανισμό σκέψης που έδενε με νοητικά σχοινιά, και ιδιαίτερα σιωπηλά, την επεξήγηση ή ερμηνεία μιας κατάστασης. Οι σύγχρονοι άνθρωποι, βλέπετε, δύσκολα ασχολούνται με το να σκέφτονται, αλλά εύκολα πιστεύουν. Όμως, πρέπει να γνωρίζουμε ότι το να αποθεώνεις το αυτονόητο υποδηλώνει παθογένεια. Το να οραματίζεσαι το αυτονόητο υποδηλώνει παθογένεια. Το να είσαι ανήμπορος να πράξεις το αυτονόητο υποδηλώνει παθογένεια.
• Μάθαμε να λέμε ψέμματα και, το κυριότερο, να τα λατρεύουμε, Αντίθετα, την αλήθεια την θάβουμε ή, ακόμα χειρότερα, την δηλώνουμε επιλεκτικά -μα, πόσο ανήθικο! Ψάχνουμε συνεχώς συμμάχους στην υπερβολή και συνήθως τους βρίσκουμε. Χάσαμε την πειθαρχημένη σκέψη και, παντελώς ασυνείδητα, ακροβατούμε στα σκοτάδια. Και αντιστεκόμαστε στους πειρασμούς, υποκύπτοντας σε αυτούς.
• Θέλουμε να αγαπηθούμε, και να αγαπήσουμε, αλλά κάνουμε ό,τι μπορούμε για να το αποτρέψουμε. Τροφοδοτούμε τη μηχανή με το καύσιμο της αγάπης, αλλά, καθώς είμαστε λάτρεις της υπερβολής, το παραξηλώνουμε και την μπουκώνουμε. Κι όταν έρθει η ώρα να αντικρίσουμε το είδωλό μας και να συμφιλιωθούμε με αυτό, προτιμούμε να σπάσουμε τον καθρέφτη σε χίλια κομμάτια.
• Βαφτίζουμε την υπομονή και την ψυχραιμία ως αδυναμίες ή ελαττώματα. Κι όμως πρόκειται για άκρως υποτιμημένες αρετές! Οι περισσότεροι δεν μπορούν να αντιληφθούν ότι υπάρχουν άνθρωποι που διατηρούν τον αυτοέλεγχό τους. Τους φαίνεται τόσο περίεργο που σπεύδουν να το μεταφράσουν ως αδιαφορία, απάθεια, οκνηρία και αεργία.
• Ξεχάσαμε πως είναι να ονειρευόμαστε. Ξεχάσαμε τι σημαίνει ρεαλισμός. Οι ονειροπόλοι, βλέπετε, χρειάζονται τους ρεαλιστές για να μην λιώσουν τα φτερά τους από τον ήλιο. Και οι ρεαλιστές, χωρίς τους ονειροπόλους, ίσως να μην πετούσαν ποτέ. Όνειρα και ρεαλισμός, λοιπόν, ώστε να αποδεσμευτούμε από την ψυχολογική φθορά που μας καταδυναστεύει.
• Έχουμε δημιουργήσει ένα μοναδικό σήμα κατατεθέν που χαρακτηρίζει το είναι μας, στελεχώνει την ιδιοσυγκρασία μας και υπηρετεί τα συμφέροντά μας. Διαφημίζουμε, με την κυριολεξία της λέξης, την αφοσίωσή μας σε μια κατάσταση ανωριμότητας, ανειλικρίνειας και απόλυτης ευπιστίας ή άρνησης. Πώς θα ξεφύγουμε από αυτόν τον κυκεώνα;

Και το τελευταίο παράδειγμα που θα αναφέρω -μόλις πρόσφατα ανακάλυψα τη λογική που κρύβεται από πίσω του- αποτυπώνει, με πάσα μεγαλοπρέπεια, το ύψος του βάθους που έχουμε περιέλθει. Αυτό που ζητάμε είναι το βραχυπρόθεσμο. Το παροδικό. Το πρόσκαιρο. Καταπιανόμαστε με γεγονότα και πρόσωπα μιας χρήσεως, μόνο και μόνο για να μας δώσουν μια εφήμερη νότα. Μια φαινομενικά γλυκιά γεύση που διαρκεί παρά ελάχιστα. Αυτά τα γεγονότα, λοιπόν, τα μονοπωλούμε, τα εξωραΐζουμε και τα αναλύουμε, συνήθως άστοχα, υπέρ το δέον. Κατόπιν, αυτό που ονομάζαμε θεϊκό, ασυνήθιστα όμορφο και ανεξήγητα λαμπερό, αυτό που θεωρούσαμε ακατανόητο, προσπαθούμε, αντί να συνεχίσουμε να το θαυμάζουμε, να το εξορθολογίσουμε, συχνά ανεπιτυχώς, και να το εξισώσουμε ως κάτι φυσιολογικό ή παρωχημένο, χρησιμοποιώντας αντιφατικές λογικές και αντισυμβατικές πρακτικές. Μόλις θεωρήσουμε πως το καταφέραμε, μόλις λάβουμε αυτό το αντικείμενο ως δεδομένο ή μόλις το βαρεθούμε, το αρχειοθετούμε στη σφαίρα του άμεσου παρελθόντος και επιστρατεύουμε αιφνίδια μια ισχυρή αποκαθήλωση. Μια έντονη απαξίωση. Κατόπιν, ψάχνουμε να του δώσουμε ένα τερματικό και χρίζουμε άμεσα διάδοχο. Κι όταν δεν υπάρχει άξιος διάδοχος, τότε τον κατασκευάζουμε, τον πλασάρουμε στο κοινό ως κάτι μοναδικό ή σπάνιο και τον διαφημίζουμε επίμονα και άγρια. Τέλος, επειδή σας κούρασα με τις φιλοσοφικές μου φλυαρίες, αντί επιλόγου, και με αφορμή τα άνωθεν παραδείγματα, αναφέρω ότι σε αυτόν τον κόσμο υπάρχουν άνθρωποι και ανθρωπάκια. Εσείς σε ποια κατηγορία (θέλετε να) ανήκετε;