Περί ελευθερίας

Ένα από τα σημαντικότερα σφάλματα που μπορεί να κάνει κάποιος, συνοψίζεται στο να ορίζει τον εαυτό του σαν κάτι καλύτερο ή μεγαλύτερο από αυτό που πραγματικά είναι. Ή, έστω, να διακατέχεται από μια στραβή φιλοσοφία που να θεωρεί σωστή. Πρόκειται για μια κατάσταση δυσεπίλυτη. Και την συναντάμε συχνά. Ορισμένες φορές, μάλιστα, καθημερινά. Δίχως να βρισκόμαστε σε ικανή θέση να αντιδράσουμε. Όντας ανήμποροι να αντιμετωπίσουμε επιτυχώς το ζήτημα. Για παράδειγμα, μια γκόμενα που νομίζει ότι είναι όμορφη, ενώ το είδωλό της στον καθρέφτη υποδεικνύει την έντονη αντίθεσή του. Ένας τύπος που πιστεύει αναφανδόν ότι είναι μάγκας και αλάνι, αλλά στην πραγματικότητα είναι ένα ανθρωπάριο που αν τον βγάλεις στην πιάτσα θα τον κάνουν μία χόρτα. Ένας συγγραφίσκος που συμπεριφέρεται λες και είναι ο κλώνος του Λέων Τολστόι. Ένας μέτριος ποδοσφαιριστής που, επειδή κλωτσάει ένα τόπι, αυτοανακηρύσσεται βασιλιάς του γκαζόν. Ένας πολιτικός που ακολουθεί μια στραβή πολιτική που θεωρεί σωστή. Είμαι βέβαιος, αγαπητοί μου αναγνώστες, ότι ο καθένας εξ ημών μπορεί να φέρει παραδείγματα από την προσωπική του ζωή. Προς οικονομία της συζήτησης ας δεχτούμε αυτά που αναφέρω κι ας θεωρήσουμε δεδομένες τις προσωπικές μαρτυρίες του καθενός.

Τις προάλλες συνάντησα μια καθηγήτρια, η οποία δίδασκε Ιστορία στο Λύκειο, και την ρώτησα σε τι επίπεδα κυμαίνεται η ποιότητα των μαθητών. Η απάντησή της χαρακτηριστική: κάθε πέρσι και καλύτερα. Και μου εξήγησε ότι από άποψη γνώσεων, γνώσης, παιδείας και διαγωγής τα πράγματα έχουν πάρει άσχημη τροπή. Κάτι αντίστοιχο μου εκμυστηρεύτηκε κι ο καθηγητής με τον οποίο συνεργάζομαι στο Πανεπιστήμιο. Μου ανέφερε, έντρομος, ότι η ποιότητα των φοιτητών στο προπτυχιακό κρίνεται μη ικανοποιητική σε υπερθετικό βαθμό, ενώ, παράλληλα, έθεσε ζήτημα ανεπάρκειας για τους φοιτητές των μεταπτυχιακών προγραμμάτων, ακόμα και των υποψηφίων διδακτόρων! Η κοινή συνισταμένη στις δυο περιπτώσεις, πέρα από τα προφανή συμπεράσματα, είναι ότι ο εκάστοτε καθηγητής, ενώ διαπιστώνει αμέσως την προβληματική ταυτότητα του διδασκόμενου, δεν μπορεί να υποκαταστήσει, ένεκα εγγενούς αδυναμίας κι όχι ικανότητας, την ανεπάρκεια της οικογενείας. Κι αν ρωτάτε την γνώμη μου, από τη φθορά του θεσμού της οικογενείας ξεκινάνε όλα.

Νομίζω ότι σε αυτό το χωρικό σημείο ανατέλλει ένα ερώτημα εκ μέρους του αναγνώστη: τι σχέση έχει η πρώτη με την δεύτερη παράγραφο; Ναι, το (παρα)δέχομαι, μοιάζουν φαινομενικά άσχετες, αλλά δεν είναι σε καμία περίπτωση: κάντε λίγη υπομονή και θα ξετυλιχθεί το νοητικό κουβάρι. Από πίσω τους κρύβονται δυο υπέρτατες πτυχές που αλληλοσυνδέονται μεταξύ τους: η ελευθερία και η παιδεία. Ο Παπαφλέσσας, παραφράζοντας τον Τόμας Τζέφερσον, έλεγε ότι με το αίμα ποτίζεται το δέντρο της ελευθερίας. Κυνική αλήθεια, εκφρασμένη με ποιητικό τρόπο. Αλλά σε ποια ελευθερία αναφερόταν ο Παπαφλέσσας; Και ποια ελευθερία, τι είδους, επικρατεί την σήμερον ημέραν; Το ερώτημα δεν είναι ρητορικό -θα απαντηθεί στον επίλογο. Πάμε και στην παιδεία -ας μην την συγχέουμε με την εκπαίδευση: συνιστούν διαφορετικές έννοιες. Η παιδεία μας κάνει πιο ανεξάρτητους στη σκέψη; Ναι, ισχύει. Μας βοηθάει να καταλάβουμε πως στην πραγματικότητα καθοδηγούμαστε από ένα μηχανισμό που υποτίθεται ότι μας υπηρετεί; Ναι, βέβαια. Αλλά το πλέον σημαντικό είναι ότι μας παρέχει όλα εκείνα τα απαραίτητα εφόδια που χρειάζεται ο κάθε ένας από εμάς, ούτως ώστε να εξαλειφθεί και η παραμικρή πιθανότητα παλινόρθωσης σε προγενέστερα στάδια κοινωνικής ζούγκλας.

Και -δυστυχώς!- τολμώ να πω ότι την καθημερινότητά μας διέπει μια υποσυνείδητη μορφή κοινωνικής ζούγκλας. Στην οποία νομίζουμε ότι είναι αρκετό να σκεφτόμαστε όντας ελεύθεροι -αλλά μήπως θα ήταν ακόμα καλύτερο να σκεφτόμαστε και λογικά; Είμαστε δέσμιοι των Μ.Μ.Ε., και κυρίως της τηλεόρασης, που προβάλλουν ότι είναι μαγκιά και μόδα να είσαι χυδαίος, ηλίθιος και αμόρφωτος. Καταραμένα αρχέτυπα! Τα έχουμε σε ποικιλία και τα αγνοούμε επιδεικτικά. Προτιμούμε να ερωτοτροπούμε με τη σαχλαμάρα και τη μετριότητα. Συνειδητά. Τα ανεχόμαστε με άκρατη ευχαρίστηση -την ίδια στιγμή, αρνούμαστε πεισματικά να φανούμε υπομονετικοί σε θέματα που θα μας αποζημιώσουν θετικά σε βάθος χρόνου. Όπως ανεχόμαστε να κοροϊδεύουμε τους συνανθρώπους μας -και κυρίως τον ίδιο μας τον εαυτό: εγωισμός του κώλου- μέσω Facebook, κι όχι μόνο, αλλά δεν θα δεχτούμε ποτέ κι από κανέναν να μας κοροϊδέψει για οποιονδήποτε λόγο και αιτία. Κι όταν γράφω ''εαυτός'', εννοώ αυτό το φτιασιδωμένο δημιούργημα που έχει καταντήσει νεκροταφείο δολοφονημένου ορθολογισμού και ρομαντισμού. Αν αυτό δεν μεταφράζεται σαν σκλαβιά, με αόρατα δεσμά που μας φυλακίζουν νοητικά και ψυχολογικά, θα αυτοκτονήσω με πεπόνι.

Όλα τα παραπάνω συνθέτουν ένα μοναδικό είδος ηθικού εκφυλισμού. Ίσως διότι κάνουμε ό,τι θέλουμε, και ορθώς πράττουμε ως ένα σημείο, αλλά ας θυμόμαστε ότι υπάρχουν περιστάσεις που οφείλουμε να κάνουμε κι αυτά που πρέπει. Η πρώτη παράγραφος, λοιπόν, διαφημίζει την έλλειψη γνώσης -όχι γνώσεων. Την άγνοια. Την αυταπάτη. Την (επιλεκτική) αμετροέπεια. Και ανακηρύσσει ως χείριστη μορφή ελευθερίας το να νομίζει κανείς ότι είναι ελεύθερος. Όπως η μέτρια γκόμενα, για την οποία μιλήσαμε στην εισαγωγή, που νομίζει ότι είναι όμορφη και ωραία. Η δεύτερη παράγραφος υποδηλώνει την περιορισμένη σκέψη. Την ελλειμματική λογική. Την πειθαρχημένη δέσμευση στην σκοπιμότητα. Την έλλειψη παιδείας. Και αποδεικνύει ότι αποδεχόμαστε πολύ εύκολα αυτά που δύσκολα υποβάλλουμε σε νοητική επεξεργασία. Το να κερδίζεις, επομένως, την ελευθερία σου, ποτίζοντας με αίμα το δέντρο όπως δήλωνε ο Παπαφλέσσας, αποτελεί έναν κρίκο της κοινωνικής αλυσίδας. Το να ξέρεις τι να κάνεις με αυτήν αποτελεί όλους τους υπόλοιπους. Εσείς; Ξέρετε;

Υ.Γ.1 Ρε παιδιά; έγινε ανασχηματισμός στην Κυβέρνηση; Πολύ όμορφα. Εγώ γιατί δεν μπήκα; Να με ορίσουν, για παράδειγμα, Υφυπουργό Τουρισμού, το οποίο δεν υπάρχει αλλά επειδή είμαι γαμάτος θα το δημιουργήσουν, μπας και βρω την ευκαιρία να χωθώ στην Όλγα Κεφαλλογιάννη (γυναικάρα!). Ο Υπουργός, που μπορεί να προκύψει περισσότερο Υπουργός από κάτι τσουτσέκια, γιατί δεν μπήκε; Ο Πρόεδρος; Πόσα Υπουργεία έχουμε; Πόσους Υπουργούς; Πόσους Υφυπουργούς; Τι σκατά τα θέλουμε όλα αυτά; Αλλά, αφού κάποιοι θεωρούν ότι η ποσότητα αντιπροσωπεύει την ποιότητα, δεν χωρούσαμε κι εμείς κάπου; Κρίμα δεν είναι;

Υ.Γ.2 Με αφορμή μια κουβέντα που είχα με έναν καλό μου φίλο την Κυριακή, αντιγράφω από την ανάρτηση που είχα δημοσιεύσει την ονομαστική μου εορτή (μην απορείτε για το τρίτο ενικό, για μένα πρόκειται!): «...Όπως η προσπάθειά του να βρει εργασία. Το ότι δεν βρίσκει απλά προσδιορίζει το χειρότερο. Το χείριστο είναι η αντιμετώπιση που λαμβάνει από ορισμένη μερίδα του κοινωνικού του περίγυρου. Με τα χτυπήματα να είναι απανωτά. Και συχνά κάτω από τη μέση. Να νοιώθει ανίκανος, άχρηστος. Να του λένε ότι κάθεται κι ότι είναι άεργος. Πως δεν προσπαθεί αρκετά και δεν ενδιαφέρεται. Πως, επειδή δεν εργάζεται, δεν έχει δικαίωμα να αισθάνεται κουρασμένος. Μέχρι και σφιχτοχέρη τον έχουν αποκαλέσει, επειδή το περιορισμένο του μπάτζετ δεν τού επιτρέπει σπατάλες, συνεχή κεράσματα και πολυσχιδείς δαπάνες. Που να ήξεραν την πραγματική αλήθεια!...».

Υ.Γ.3 Το απόλυτο καλοκαιρινό τραγούδι!

...Living after midnight, rockin' to the dawn, Lovin' 'til the morning, then I'm gone, I'm gone, I'm aiming for ya, I'm gonna floor ya, My body's coming, All night long...